- Συνιστά έναν ολόκληρο επιστημονικό κλάδο που μελετά την επίδραση του ανθρώπινου γονιδιώματος στην απόκριση του οργανισμού σε ένα χορηγηθέν φάρμακο. Ο κλάδος της φαρμακολογίας, από την αρχική ανάπτυξη του και σε σημαντικό βαθμό έως και σήμερα, βασίζεται σε μία γενικευμένη αξιολόγηση των θεραπευτικών και ανεπιθύμητων δράσεων ενός νέου φαρμάκου στα πλαίσια κλινικών δοκιμών, τα αποτελέσματα των οποίων αντιπροσωπεύουν τη συγκεντρωτική, μέση απόκριση ασθενών στρατολογημένων μόνο βάσει του παθολογικού τους φαινοτύπου. Είναι αλήθεια ωστόσο, ότι στην καθημερινή ιατρική πρακτική, είναι αδύνατη η πρόβλεψη της ανταπόκρισης ενός ασθενούς σε ένα φάρμακο, συνταγογραφούμενο αποκλειστικά βάσει των κλινικών ενδείξεων του. Προς υποστήριξη της παραπάνω θεώρησης έρχεται και μία πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη στην Αμερική, η οποία έδειξε ότι το ποσοστό των ασθενών που ανταποκρίνονται σε μία χορηγούμενη φαρμακευτική αγωγή κυμαίνεται 25-60%, ενώ 2.2 εκατομμύρια ασθενείς στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι νοσηλεύονται κάθε χρόνο λόγω τοξικών φαρμακευτικών παρενεργειών (6% του συνόλου των νοσηλειών), με 106.000 εξ’ αυτών να έχουν θανατηφόρα έκβαση, αναδεικνύοντας την τοξικότητα φαρμάκων ως την πέμπτη αιτία θανάτου!
- Τα παραπάνω δεδομένα ακυρώνουν σε μεγάλο βαθμό τη μέχρι πρότινος εφαρμοζόμενη μονοδιάστατη μέθοδο συνταγογράφησης φαρμάκων σε ασθενείς βάσει μόνο των παθολογικών χαρακτηριστικών αυτών και υποδηλώνουν την ανάγκη αξιολόγησης και πρόσθετων παραμέτρων της ιδιαίτερης φυσιολογίας του κάθε ανθρώπου που θα βελτιώσουν σημαντικά τα ποσοστά φαρμακευτικής επιτυχίας (μέγιστο δυνατό θεραπευτικό όφελος με ελάχιστες δυνατές παρενέργειες). Σε αυτό ακριβώς το σημείο έρχεται να προσφέρει η επιστήμη της φαρμακογονιδιωματικής (PGx), η οποία αναλύοντας στοχευμένους γενετικούς δείκτες βάσει των παθολογικών χαρακτηριστικών ενός ασθενούς και των προτεινόμενων φαρμακευτικών επιλογών έναντι αυτών, συστήνει την πλέον εμπεριστατωμένη από επιστημονικής άποψης φαρμακευτική αγωγή που ενέχει τις καλύτερες πιθανότητες θεραπευτικής επιτυχίας του ασθενούς (Όφελος > Ζημία).
- Η φαρμακογονιδιωματική ανάλυση ενός φαρμάκου περιλαμβάνει την μελέτη της επίδρασης συγκεκριμένων γενετικών παραλλαγών, τόσο σε φαρμακοκινητικές παραμέτρους (π.χ. απορρόφηση, μεταβολισμός), όσο και σε φαρμακοδυναμικές παραμέτρους του φαρμάκου (π.χ. θεραπευτική δράση/αποτελεσματικότητα, τοξικότητα).
- Από τα φάρμακα που έχουν λάβει έγκριση από τον ΕΜΑ (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων) για κυκλοφορία στην Ευρώπη, 128 φέρουν κάποια ένδειξη φαρμακογονιδιωματικής, όπου η ανάλυση συγκεκριμένων γενετικών δεικτών υπάγεται σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες:
-
- ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗ: Η σήμανση δηλώνει ή υπονοεί ότι κάποιου είδους γονιδιακού, πρωτεϊνικού ή χρωμοσωμικού τεστ, συμπεριλαμβανομένου γενετικής ανάλυσης, δοκιμασίας λειτουργικότητας πρωτεϊνών, κυτταρογενετικής ανάλυσης κ.τ.λ., πρέπει να διενεργηθεί πριν την χρήση του φαρμάκου. Αυτή η απαίτηση μπορεί να αφορά μόνο μία συγκεκριμένη υποκατηγορία ασθενών. Η φαρμακογονιδιωματική βάση δεδομένων PharmKGB θεωρεί σε αυτήν την κατηγορία, φάρμακα που φέρουν σημάνσεις που αναφέρουν ότι μία γενετική παραλλαγή αποτελεί ένδειξη για το φάρμακο, ή ότι “ο γενετικός έλεγχος πρέπει να διενεργηθεί”.
- ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ: Η σήμανση δηλώνει ή υπονοεί ότι κάποιου είδους γονιδιακού, πρωτεϊνικού ή χρωμοσωμικού τεστ, συμπεριλαμβανομένου γενετικής ανάλυσης, δοκιμασίας λειτουργικότητας πρωτεϊνών, κυτταρογενετικής ανάλυσης κ.τ.λ., συστήνεται να διενεργηθεί πριν την χρήση του φαρμάκου. Αυτή η σύσταση μπορεί να αφορά μόνο μία συγκεκριμένη υποκατηγορία ασθενών. Η φαρμακογονιδιωματική βάση δεδομένων PharmKGB θεωρεί σε αυτήν την κατηγορία, φάρμακα που φέρουν σημάνσεις ότι “ο γενετικός έλεγχος πρέπει να ληφθεί υπόψη” ή “θεώρησε γονοτύπηση ή φαινοτύπηση”.
- ΕΠΙΔΡΑΣΤΙΚΗ: Η σήμανση μπορεί να περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με αλλαγές στην αποτελεσματικότητα, δοσολογία, μεταβολισμό ή τοξικότητα λόγω γονιδιακών/πρωτεϊνικών/χρωμοσωμικών παραλλαγών ή φαινοτύπων (π.χ. ασθενείς μεταβολιστές). Εναλλακτικά, η σήμανση μπορεί να αναφέρει αντιφάσεις του φαρμάκου σε μία συγκεκριμένα υποκατηγορία ασθενών με συγκεκριμένες/-ους παραλλαγές/γονότυπους/φαινότυπους. Παρόλα αυτά, η σήμανση δεν απαιτεί ή συστήνει κάποιο γονιδιακό, πρωτεϊνικό ή χρωμοσωμικό τεστ.
- ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ: Η σήμανση περιέχει πληροφορίες που αναφέρουν ότι συγκεκριμένες γονιδιακές/πρωτεϊνικές/χρωμοσωμικές παραλλαγές ή μεταβολιστικοί φαινότυποι δεν επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα, δοσολογία, μεταβολισμό ή τοξικότητα ενός φαρμάκου. Εναλλακτικά, η σήμανση αναφέρει ότι συγκεκριμένες παραλλαγές ή φαινότυποι επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα, δοσολογία, μεταβολισμό ή τοξικότητα ενός φαρμάκου, αλλά αυτή η επίδραση δεν είναι κλινικά σημαντική.
- Από τα παραπάνω φάρμακα, 56 φέρουν ένδειξη για ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗ διενέργεια PGx, η πλειονότητα των οποίων αφορά την θεραπεία νεοπλασματικών νοσημάτων (n=43), 3 φέρουν την ένδειξη για ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ διενέργεια PGx, 31 φέρουν ένδειξη για ΕΠΙΔΡΑΣΤΙΚΗ διενέργεια PGx και 38 φέρουν ένδειξη για ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ διενέργεια PGx.
- Το εργαστήριο μας είναι σε θέση να ελέγξει οποιοδήποτε γενετικό δείκτη φαρμακογονιδιωματικής για τον οποίον υπάρχει επίσημη ένδειξη σε αδειοδοτημένο κυκλοφορούμενο φάρμακο. Επίσης, παρέχει ένα πολυγονιδιακό πάνελ στα πλαίσια του οποίου ελέγχονται 14 μεταλλάξεις σε γονίδια που μεταβολίζουν τα ευρέως κυκλοφορούμενα φάρμακα (π.χ. αντιπηκτικά, αναλγητικά, αντικαταθλιπτικά, αντισυλληπτικά, στατίνες, ταμοξιφαίνη).
- Δείγμα: περιφερικό αίμα σε EDTA.
- Χρόνος απάντησης: 10-15 εργάσιμες ημέρες (μεμονωμένος δείκτης), 15-20 εργάσιμες ημέρες (γονιδιακό πάνελ).
